Giriş: Zihnin Beklenmedik Misafiri: Anksiyete Atakları
- Klinik Psikolog Zühre Yüksel
Anksiyete, insan doğasının ayrılmaz bir parçası olan, yaklaşmakta olan bir tehdit veya
stres unsuruna karşı hissedilen korku, kaygı ve huzursuzluk gibi duyguları içeren doğal
bir tepkidir.[1, 2] Bu normal duygusal durum, bireyin potansiyel tehlikelere karşı tetikte
olmasını ve kendini korumasını sağlar. Ancak, bu duygular ani ve yoğun bir şekilde,
haa bazen belirgin bir tetikleyici olmaksızın ortaya çıktığında, günlük dilde "anksiyete
atağı" olarak adlandırılan bir durumdan bahsedilebilir. Bu tür yoğun deneyimler, bireyin
yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir ve profesyonel destek gerektirebilir. Bu blog
yazısı, anksiyete ataklarının ne olduğunu, panik ataklardan farklarını, yaygın belirtilerini,
olası nedenlerini ve risk faktörlerini, küresel yaygınlığını ve en önemlisi, bu zorlayıcı
anlarla nasıl başa çıkılacağını ve uzun vadede nasıl yönetileceğini detaylı bir şekilde ele
alacaktır. Amacımız, bu konuda bilgi sahibi olmak isteyen herkese güvenilir, anlaşılır ve
eyleme geçirilebilir bir rehber sunmaktır.
1. Anksiyete Atakları Nedir? Kavramsal Bir Bakış
Anksiyete atağı, temelde belirsizliğe karşı yaşanan yoğun bir korku ve kaygı
durumudur.[1] Sonucu belirsiz olan veya yaklaşmakta olan bir duruma karşı hissedilen
yoğun endişe, korku ve huzursuzluk hali olarak kendini gösterir.[1] Bu yoğun duygusal
tepkiye genellikle terleme ve çarpıntı gibi belirgin ziksel semptomlar eşlik edebilir.[1]
Memorial Sağlık Grubu'nun tanımına göre anksiyete, yaklaşmakta olan tehdit veya
stres unsuruna karşı korku, kaygı ve huzursuzluk gibi duyguların ani ve yoğun bir
şekilde yaşandığı psikolojik bir bozukluktur.[1] Medicana ise anksiyeteyi, gerçek veya
algılanan tehditlere yanıt olarak ortaya çıkan korku, gerginlik veya endişe hissi olarak
tanımlar.[2]
Yaygın Yanlış Anlamalar
Tıbbi alanda "anksiyete atağı" terimi resmi bir tanı olarak kullanılmamaktadır.[3] Bunun
yerine, günlük dilde aşırı endişe ve korku dönemlerini tanımlamak için yaygın olarak
kullanılır. Bu dönemler, kişinin günlük işlevselliğini olumsuz etkileyebilir ve bireyde kalp
krizi geçiriyormuş gibi ya da gerçeklikten koptuğunu hisseirebilir.[3] Amerikan
Psikiyatri Birliği (APA) sözlüğüne göre, "panik atak" terimi bazen "anksiyete atağı"
olarak da adlandırılabilse de, panik atağın daha spesik ve yoğun bir klinik tanımı
bulunmaktadır.[4]
Bu terminolojik farklılık, bireylerin yaşadıkları semptomları doğru bir şekilde
tanımlamalarını ve dolayısıyla uygun yardımı arayışlarını zorlaştırabilir. Eğer bir kişi
"anksiyete atağı" yaşadığını düşünüp aslında panik atağın şiddetli semptomlarını
deneyimliyorsa, bu durumun ciddiyetini hafe alabilir veya yanlış tedavi yöntemlerine
yönelebilir. Tıbbi terminolojinin net bir şekilde anlaşılması, hem bireylerin kendi
deneyimlerini anlamaları hem de sağlık profesyonelleriyle daha etkili iletişim kurmaları
açısından kritik bir öneme sahiptir. Bu netlik, yanlış anlamaların önüne geçerek,
damgalanmayı azaltmaya ve semptomların ciddiyetinin doğru bir şekilde algılanmasına
yardımcı olur. Sonuç olarak, doğru bilgilendirme, bireylerin sağlık okuryazarlığını artırır
ve zamanında müdahale için zemin hazırlar.
2. Anksiyete Atağı ile Panik Atağı Arasındaki Fark
Anksiyete atağı ve panik atağı terimleri günlük konuşmada sıklıkla birbirinin yerine
kullanılsa da, klinik açıdan aralarında önemli farklar bulunmaktadır. Bu farklar,
deneyimin tetikleyicileri, süresi ve belirtilerinin yoğunluğu açısından belirginleşir.
● Tetikleyiciler: Anksiyete genellikle belirli bir strese, endişeye veya korkuya karşı
tetiklenir.[1] Örneğin, zorlu bir sınav, işten çıkarılma endişesi, nansal sorunlar veya
sosyal durumlar gibi gerçek yaşam olaylarına dayalı endişelerle ilişkilidir; ancak bu
endişe, durumun gerçekliğiyle orantısız olabilir.[3, 5] Panik atak ise aniden ve
beklenmedik bir şekilde ortaya çıkar.[1, 5] Genellikle belirli bir tetikleyiciye bağlı
değildir ve herhangi bir anda, haa uyku sırasında bile meydana gelebilir.[1]
● Süre: Panik ataklar genellikle ani başlar ve yoğun bir korku veya kıyamet hissiyle
birlikte birkaç dakika içinde zirveye ulaşır, ardından genellikle 5 ila 30 dakika
içinde, en fazla birkaç saat içinde çözülür.[1, 3, 6] Anksiyete ise daha uzun süreli ve
sürekli bir durumdur; günler veya haalar sürebilen aşırı endişe ve gerginlik
hissiyle karakterizedir.[1, 3, 5]
● Belirtiler: Her iki durumda da benzer belirtiler görülebilse de, panik ataklar daha
şiddetli ve ani ziksel semptomlarla karakterizedir. Panik atak yaşayanlarda
anksiyeteden farklı olarak baş dönmesi, göğüs ağrısı, ateş basması, üşüme ve
mide rahatsızlığı gibi belirtiler daha belirgin olabilir.[1, 3] Panik atakta kişi kendini
saldırıya uğramış ve tehlikede hisseder, bayılacağını zanneder, kalbi hızlı atar ve
nefesi kesilir.[1] Ayrıca, gerçeklikten kopma (derealizasyon) veya beden dışı
deneyim (depersonalizasyon) hissi gibi bilişsel semptomlar da panik ataklara
özgüdür.[3]
Bu iki durum arasındaki yoğunluk ve süreklilik ilişkisi, tedavi yaklaşımları açısından kritik
bir öneme sahiptir. Anksiyete, daha çok sürekli bir "durum" olarak ele alınırken, panik
atak ani ve yoğun bir "olay"dır. Panik ataklar, anksiyete bozuklukları bağlamında ortaya
çıkabilir; ancak her panik atak yaşayan kişinin panik bozukluğu olduğu anlamına
gelmez.[3, 4] Anksiyetenin yönetimi genellikle uzun vadeli stratejiler ve tetikleyici
yönetimi gerektirirken, panik ataklar için acil başa çıkma teknikleri ve atak sonrası
korkuyu azaltmaya yönelik müdahaleler ön plandadır. Panik atakların ani ve şiddetli
doğası, bireylerde "bir sonraki atağın ne zaman geleceği" korkusunu tetikleyerek ikincil
bir anksiyete bozukluğuna, yani panik bozukluğa yol açabilir.[2, 3, 7] Bu durum, tek bir
olayın nasıl kronik bir duruma dönüşebileceğinin önemli bir göstergesidir. Bu ayrımın
anlaşılması, bireylerin semptomlarını daha iyi tanımlamasına ve uygun profesyonel
yardımı aramasına yardımcı olur. Yanlış tanı veya kendi kendine yanlış teşhis, etkili
tedavinin gecikmesine neden olabilir ve bireyin yaşadığı sıkıntıyı artırabilir.
Tablo 1: Anksiyete Atağı ve Panik Atağı Arasındaki Temel Farklar
Bu tablo, anksiyete atağı ve panik atağı arasındaki temel farkları net bir şekilde
görselleştirmek için hazırlanmıştır. Okuyucunun bu iki kavram arasındaki ayrımı hızlıca
anlamasına ve bilgiyi daha kolay sindirmesine yardımcı olur.
|
| Özellik | Anksiyete Atağı (Günlük Kullanım) | Panik Atağı (Klinik Tanım) |
| Tetikleyici | Genellikle belirli bir stres, endişe veya korkuya bağlıdır; gerçek olaylarla ilişkilidir
ancak orantısız olabilir.[1, 3, 5] | Aniden ve beklenmedik bir şekilde ortaya çıkar; genellikle belirli
bir tetikleyiciye bağlı değildir.[1] |
| Süre | Daha uzun süreli ve süreklidir; günler veya haalar sürebilir.[1, 3, 5] | Ani başlar, birkaç
dakika içinde zirveye ulaşır ve genellikle 5-30 dakika içinde çözülür.[1, 3, 6] |
| Yoğunluk | Aşırı endişe ve gerginlik hissi; ziksel belirtiler daha haf olabilir. | Yoğun korku
veya kıyamet hissi; ziksel belirtiler çok daha şiddetlidir. |
| Belirtiler | Gerginlik, huzursuzluk, kaygı, odaklanma sorunları, uyku bozukluğu, kas ağrıları,
mide bulantısı.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9] | Baş dönmesi, göğüs ağrısı, ateş basması, üşüme, mide
rahatsızlığı, kalp çarpıntısı, nefes darlığı, kontrolü kaybetme/bayılma hissi, gerçeklikten
kopma.[1, 3, 6, 10] |
| Tıbbi Tanım | Resmi bir tıbbi tanı değildir; günlük dilde kullanılır.[3] | Amerikan Psikiyatri Birliği
(APA) tarafından klinik olarak tanımlanmış bir durumdur.[4] |
3. Anksiyete Ataklarının Belirtileri Nelerdir?
Anksiyete atakları sırasında ortaya çıkan belirtiler hem ziksel hem de duygusal/bilişsel
olabilir ve genellikle bir arada yaşanır.[1] Bu belirtiler, bireyin günlük yaşamını önemli
ölçüde etkileyebilir.
Fiziksel Belirtiler
Anksiyete atağı sırasında vücut, bir tehdit altındaymış gibi tepki verir ve bu durum
çeşitli ziksel semptomlara yol açar:
● Kalp Çarpıntısı ve Hızlı Nefes Alma: Kalp atış hızının artması, düzensizleşmesi
(çarpıntı) ve nefes alışverişinin hızlanması (hiperventilasyon) en yaygın
belirtilerdendir.[1, 2, 3, 6, 7, 9, 10] Bu durum, boğulma hissi veya nefes darlığına
neden olabilir.[1, 3, 6, 10]
● Terleme ve Titreme: Ani soğuk terleme, sıcak basması ve el ile ayaklarda istemsiz
titreme veya sallanma görülebilir.[1, 2, 3, 6, 7, 9, 10]
● Sindirim Sistemi Sorunları: Midede karıncalanma hissi, mide bulantısı, ishal veya
irritabl bağırsak sendromu gibi gastrointestinal (GI) problemler yaşanabilir.[1, 2, 3,
6, 7, 8, 9, 10]
● Diğer Fiziksel Belirtiler: Baş dönmesi, sersemlik hissi, bayılacakmış gibi hissetme
[1, 3, 6, 10], göğüs ağrısı veya sıkışma [1, 3, 6, 10], kas gerginliği veya kas ağrıları
[1, 2, 3, 8], halsizlik ve yorgunluk [1, 2, 3, 7, 8], uyuşma veya karıncalanma [3, 6] ve
geceleri diş gıcırdatma [1] gibi belirtiler de görülebilir.
Duygusal ve Bilişsel Belirtiler
Fiziksel belirtilerin yanı sıra, anksiyete atakları zihinsel ve duygusal durumu da derinden
etkiler:
● Yoğun Kaygı ve Korku: Gergin, huzursuz ve endişeli olma hali, kötü bir şey
olacakmış duygusuyla birlikte yoğun kaygı ve korku yaşama.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10]
Yaklaşan bir tehlike, panik veya kıyamet duygusuna sahip olmak.[2, 7, 9]
● Odaklanma ve Düşünce Sorunları: Odaklanmada sorun yaşama, mevcut endişe
dışında başka bir şey düşünememe veya zihnin "boşalmış" gibi hissetmesi.[1, 2, 3,
6, 7, 8, 9] Unutkanlık da görülebilir.[1]
● Kontrol Kaybı ve Ölüm Korkusu: Kontrolü kaybetme, çıldırma veya ölecekmiş
gibi hissetme korkusu.[1, 3, 4, 6, 10] Gerçeklikten kopma veya beden dışı deneyim
hissi.[3]
● Uyku Bozuklukları: Uykuya dalmada veya uykuyu sürdürmede zorluk.[1, 3, 6, 7, 8,
9]
● Davranışsal Değişiklikler: Kaygıyı tetikleyen durumlardan veya günlük
aktivitelerden kaçınma isteği.[2, 3, 6, 7] Huzursuzluk, sinirlilik veya gerginlik.[1, 2, 3,
6, 7, 8, 9]
Tablo 2: Anksiyete Ataklarının Yaygın Belirtileri
Bu tablo, anksiyete atakları sırasında sıkça görülen ziksel, duygusal ve bilişsel
belirtileri özetlemektedir. Bu, bireylerin kendi deneyimlerini daha iyi anlamalarına ve
gerektiğinde profesyonel yardım aramalarına yardımcı olabilir.
| Kategori | Yaygın Belirtiler |
| Fiziksel | Kalp çarpıntısı, hızlı nefes alma (hiperventilasyon), nefes darlığı, soğuk terleme, ateş
basması, titreme, mide bulantısı, karıncalanma, baş dönmesi, göğüs ağrısı, kas gerginliği,
halsizlik, yorgunluk, uyuşma, karıncalanma, diş gıcırdatma.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10] |
| Duygusal | Gerginlik, huzursuzluk, aşırı endişe, kaygı, korku, kötü bir şey olacakmış hissi, panik
veya kıyamet duygusu, sinirlilik, mutsuzluk.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10] |
| Bilişsel | Odaklanma güçlüğü, kötü düşüncelere takılı kalma, kontrolü kaybetme korkusu,
bayılma hissi, ölecekmiş gibi hissetme, gerçeklikten kopma, unutkanlık, uyku bozuklukları,
kaygıyı kontrol etmekte zorlanma, tetikleyicilerden kaçınma isteği.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9] |
4. Anksiyete Ataklarının Nedenleri ve Risk Faktörleri
Anksiyete bozukluklarının tam nedenleri henüz tam olarak anlaşılamamış olsa da, bir
dizi faktörün bir araya gelerek bu durumun ortaya çıkmasına katkıda bulunduğu
düşünülmektedir.[1, 2, 7] Bu faktörler genellikle genetik yatkınlık, beyin biyolojisi ve
kimyası, stresli yaşam deneyimleri ve çevresel etkileşimleri içerir.
Genetik ve Biyolojik Faktörler
Anksiyete bozuklukları ailelerde görülebilir, bu da genetik bir yatkınlığın rol
oynayabileceğini düşündürmektedir.[1, 7, 8] Özellikle çocukluk çağında ortaya çıkan
kaygı bozukluklarında hem çevresel hem de genetik faktörlerin birlikte rol aldığı
belirtilmektedir.[1] Beyinde doğal olarak bulunan nörotransmiterler olan serotonin ve
norepinefrin gibi kimyasallardaki dengesizliklerin de anksiyete oluşumuna zemin
hazırladığı düşünülmektedir.[1]
Travmatik Yaşam Olayları ve Stres
Yaşam deneyimleri, özellikle travmatik olaylar, anksiyeteye yatkın kişilerde anksiyete
bozukluklarını tetikleyebilir.[7, 8] Çocukluk döneminde ziksel veya cinsel istismara
uğrayan ya da travmatik olaylara tanık olan çocukların, yaşamlarının bir noktasında
anksiyete bozukluğu geliştirme riski daha yüksektir.[1, 7] Yetişkinlikte yaşanan büyük bir
olay veya küçük stresli yaşam durumlarının birikimi de aşırı anksiyeteyi tetikleyebilir;
örneğin, ailede bir ölüm, iş stresi veya devam eden nansal endişeler.[7, 8] Sorunlu
bağlanma şekilleri ve dağılma anksiyetesine yatkınlık da risk faktörleri arasında yer
almaktadır.[1]
Tıbbi Durumlar ve Madde Kullanımı
Bazı durumlarda, anksiyete belirtileri ala yatan bir tıbbi hastalığın ilk göstergesi
olabilir.[7] Kalp hastalığı, diyabet, tiroid sorunları (hipertiroidizm gibi), solunum
bozuklukları (KOAH ve astım gibi), kronik ağrı veya irritabl bağırsak sendromu gibi tıbbi
sorunlar anksiyete ile ilişkilendirilebilir.[3, 7] Ayrıca, bazı ilaçların yan etkisi olarak
anksiyete görülebilir.[7] Uyuşturucu veya alkol kullanımı, kötüye kullanımı veya bu
maddelerden yoksunluk da anksiyeteye neden olabilir veya anksiyeteyi
kötüleştirebilir.[1, 6, 7]
Anksiyetenin tek bir nedene bağlı bir durumdan ziyade, genetik yatkınlık, çevresel stres
faktörleri ve biyolojik kırılganlıkların karmaşık bir etkileşimi sonucu ortaya çıktığı açıkça
görülmektedir. Tıbbi durumların anksiyete semptomlarını taklit edebilmesi veya
şiddetlendirebilmesi, kapsamlı bir tıbbi değerlendirmenin önemini vurgular. Bu
değerlendirme, ruhsal sağlık tanısı konulmadan önce ziksel nedenlerin dışlanmasını
sağlar ve böylece tedavi edilebilir ziksel durumların gözden kaçırılmamasını,
dolayısıyla etkisiz ruhsal sağlık müdahalelerinin önüne geçilmesini temin eder. Madde
kullanımının anksiyeteyle olan ilişkisi ise bir kısır döngüyü işaret eder: kaygı, başa çıkma
mekanizması olarak madde kullanımına yol açabilir ve bu da anksiyeteyi daha da
kötüleştirebilir veya atakları tetikleyebilir, tedaviyi daha karmaşık hale getirebilir. Bu
dinamik, hem ruhsal sağlığı hem de madde kullanım sorunlarını eş zamanlı olarak ele
alan bütünsel bir tedavi yaklaşımının önemini ortaya koyar.
5. Anksiyete Bozukluklarının Yaygınlığı ve Kimlerde Görülür?
Anksiyete bozuklukları, dünya genelinde en yaygın görülen ruhsal bozukluklar arasında
yer almaktadır. Bu durum, toplumun geniş bir kesimini etkilemekte ve önemli bir halk
sağlığı sorununu temsil etmektedir.
Küresel ve Ulusal İstatistikler
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, 2019 yılında dünya genelinde 301 milyon
insan anksiyete bozukluğundan etkilenmiştir.[9, 11] Bu, küresel nüfusun tahmini
%4'ünün şu anda bir anksiyete bozukluğu yaşadığı anlamına gelmektedir.[9, 11]
Anksiyete bozuklukları, tüm ruhsal bozukluklar arasında en yaygın olanıdır.[9, 11] Etkili
tedavi yöntemleri mevcut olmasına rağmen, ihtiyaç duyan kişilerin yalnızca yaklaşık
döre biri (%27.6) herhangi bir tedavi almaktadır.[9, 11] Tedaviye erişimdeki engeller
arasında, bunun tedavi edilebilir bir sağlık durumu olduğuna dair farkındalık eksikliği,
ruh sağlığı hizmetlerine yatırım eksikliği, eğitimli sağlık hizmeti sağlayıcılarının
yetersizliği ve sosyal damgalanma bulunmaktadır.[9] Genel olarak, tüm anksiyete
bozuklukları için bir yıllık sıklık %12.6 iken, yaşam boyu sıklık %14.6'dır.[12]
Cinsiyet ve Yaş Farklılıkları
Anksiyete bozuklukları kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülmektedir.[9, 12, 13]
Amerikan Ulusal Eştanı Araştırması verilerine göre, anksiyete bozukluklarının yaşam
boyu sıklık oranları kadınlarda %30.5, erkeklerde ise %19.2'dir.[12] Yaygın anksiyete
bozukluğu (YAB) görülme olasılığı kadınlarda erkeklerden iki kat daha fazladır; yaşam
boyu prevalans oranları kadınlar için %6.6, erkekler için %3.6 olarak belirlenmiştir.[12]
Panik bozukluk da kadınlarda daha sık görülmekle birlikte, semptom şiddeti kadınlarda
daha yüksek bulunmaktadır.[12]
Anksiyete semptomları genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar ve
yetişkinliğe kadar devam edebilir.[9] Anksiyete bozukluğu, cinsiyeen bağımsız olarak
herkeste görülebilse de, en belirgin olarak 10-25 yaşları arasında ortaya çıkar.[1] Düşük
gelir düzeyine sahip bireylerde ve kadınlarda görülme sıklığı daha yüksek olabilir.[1]
Örneğin, işsiz kadınların, çalışan kadınlara göre anksiyete yaşama olasılığı 1.4 kat daha
fazladır.[13]
Tablo 3: Anksiyete Bozukluklarının Yaygınlık İstatistikleri
Bu tablo, anksiyete bozukluklarının küresel ve cinsiyete göre yaygınlığını, ayrıca
tedaviye erişimdeki önemli boşluğu özetlemektedir.
| Özellik | İstatistik | Kaynak |
| Küresel Yaygınlık (2019) | 301 milyon kişi (%4) | [9, 11] |
| En Yaygın Ruhsal Bozukluk | Evet, tüm ruhsal bozukluklar arasında en yaygın olanı | [9, 11] |
| Yaşam Boyu Sıklık (Genel) | %14.6 | [12] |
| Tedaviye Erişim | İhtiyaç duyanların yalnızca ~%27.6'sı tedavi alıyor | [9, 11] |
| Cinsiyet Farkı (Kadın) | Erkeklerden daha sık görülür; yaşam boyu sıklık %30.5 | [9, 12, 13] |
| Cinsiyet Farkı (Erkek) | Yaşam boyu sıklık %19.2 | [12] |
| Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB) Kadınlarda | Erkeklerden 2 kat daha fazla görülür; yaşam
boyu prevalans %6.6 | [12] |
| Başlangıç Yaşı | Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar; 10-25 yaş arasında daha
belirgin [1, 9] | |
6. Anksiyete Atakları Sırasında Acil Başa Çıkma Stratejileri
Anksiyete atağı anında hissedilen yoğun korku ve ziksel belirtiler oldukça rahatsız
edici olabilir. Ancak, bu anlarda uygulanabilecek bazı acil başa çıkma stratejileri,
semptomları haetmeye ve kontrolü yeniden kazanmaya yardımcı olabilir.
● Nefes Egzersizleri: Doğru nefes almak, sakinleşme konusunda son derece
etkilidir. Anksiyete atağı sırasında hızlanan nefes alışverişini yavaşlatmak ve
derinleştirmek, parasempatik sinir sistemini aktive ederek vücudun "savaş ya da
kaç" tepkisini yatıştırmaya yardımcı olur.[1, 6, 10] Sakinleştirici nefes egzersizlerini
öğrenmek ve uygulamak, bireyin sakinleşmesini ve yeniden odaklanmasını
sağlayabilir.
● 3-3-3 Kuralı ve Diğer Topraklama Teknikleri: Anksiyete krizinin başladığını
hisseiğinizde, zihninizi mevcut ana yönlendirmek için "3-3-3 Kuralı" gibi
topraklama tekniklerini uygulayabilirsiniz.[1] Bu kural, etrafınızdaki üç şeyin ismini
söylemeyi, duyduğunuz üç sesi belirtmeyi ve vücudunuzun üç bölümünü (örneğin,
parmaklarınızı, bileklerinizi ve kolunuzu) hareket eirmeyi içerir.[1] Bu tür teknikler,
kaygılı düşünce döngüsünü kırmaya ve dikkati içsel endişelerden dış dünyaya
çekmeye yardımcı olur. Ayrıca, korku veya tehlike hissedildiğinde öne eğilme
eğilimi oluşurken, ayağa kalkmak ve dik durmak, vücuda her şeyin normal olduğu
mesajını vererek sakinleşmeye katkıda bulunabilir.[1]
● Zihni Meşgul Etme ve Odaklanma: Gelecekteki olası tehditlere odaklanmak
yerine, şu an bulunduğunuz zamana ve ortama odaklanmak önemlidir.[1]
Kaygılanmanıza neden olacak somut bir şeyin olmadığını kendinize hatırlatmak,
zihinsel bir rahatlama sağlayabilir. Anksiyete krizinin geldiğini fark eiğiniz anda
kendinizi meşgul edebilecek aktiviteler bulmak da etkili bir yöntemdir. Yürüyüş
yapmak, kitap okumak, lm veya video izlemek gibi aktiviteler, kaygılı düşünce
kalıplarından uzaklaşmanızı ve kontrolü elinize almanızı sağlamaya yardımcı
olabilir.[1] Ayrıca, sizi kaygılandıran tüm detayları bir yere not edip, bunları
düşünmek için kendinize belirli bir zaman dilimi belirlemek ("kaygı randevusu"),
tüm gün aynı korkuları yaşamak yerine zihninizi belirli bir zamana odaklamanıza
olanak tanır.[1] Fazla şeker tüketiminin anksiyeteyi tetikleyebileceği göz önünde
bulundurularak, anksiyete krizi anında şekerli gıdalardan uzak durmak, bunun
yerine proteinli gıdalar tüketmek ve su içmek faydalı olabilir.[1]
7. Uzun Vadeli Tedavi ve Yönetim Seçenekleri
Anksiyete ataklarının etkisini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmak için uzun vadeli,
profesyonel tedavi ve yönetim stratejileri büyük önem taşır. Bu yaklaşımlar genellikle
psikolojik terapiler, ilaç tedavisi ve sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerinin bir
kombinasyonunu içerir.
Psikoterapi
Psikoterapi, anksiyete bozukluklarının tedavisinde temel yaklaşımlardan biridir ve
genellikle "konuşma terapisi" olarak da bilinir.[1, 2, 7, 8] Bir uzmanla çalışarak anksiyete
semptomlarını azaltmaya odaklanır.
● ACT (Kabul ve Kararlılık Terapisi): Anksiyete bozukluklarının yönetiminde
oldukça etkili bulunan, üçüncü dalga bilişsel davranışçı terapilerden biridir.
Etkililiği, giderek artan bilimsel araştırmalarla da desteklenmektedir. Semptom
Azaltımından Daha Fazlası; ACT’in temel amacı, anksiyeteyi tamamen ortadan
kaldırmak değil, onunla mücadele etmek yerine onu tanıyıp, kabul ederek yaşamla
daha esnek ve değer odaklı bir ilişki kurmaktır.
➡️ Yani kişi, kaygıyla başa çıkmak için sürekli savaşmak yerine, kaygıyla birlikte
değerlerine göre hareket etmeyi öğrenir.
Süreç Anksiyeteye Etkisi
Bilinçli farkındalık
(mindfulness)
Kişinin kaygı anında bedensel farkındalığını ve anda kalma
becerisini artırır.
Kabul Korkulan duygu ve düşünceleri bastırmak yerine, onların
varlığına alan tanıma becerisi kazandırır.
Bilişsel ayrışma
(defusion)
“Ben kaygılıyım” yerine “Kaygı geldi” gibi bir perspektif
sunarak düşüncelerden ayrışmayı sağlar.
Şimdiki anla temas Gelecek odaklı kaygılardan uzaklaştırır, ana odaklılık
geliştirir.
Benlik perspekti Anksiyete içeren düşüncelerin gelip geçen zihinsel olaylar
olduğunu fark eirir.
Değerler & kararlı
eylem
Kişinin hayat amacı ve değerleri doğrultusunda, kaygıya
rağmen harekete geçmesini teşvik eder.
●
● Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Anksiyete bozuklukları için en etkili psikoterapi
biçimlerinden biri olarak kabul edilir.[2, 7] BDT, bireylere olumsuz veya paniğe
neden olan düşünce ve davranış kalıplarını nasıl tanıyacaklarını ve bunları daha
olumlu ve gerçekçi olanlarla nasıl değiştireceklerini öğretir.[1, 2, 7] Bu terapi,
kişilerin anksiyeteye sebep olan düşüncelerin köküne inmesini ve sorunun çözümü
için farklı davranış alışkanlıkları edinmesini sağlar.[1] BDT aynı zamanda, bireylerin
kaygı tetikleyicileriyle kademeli olarak yüzleşmelerini sağlayan maruz bırakma
terapisini de içerebilir, bu da durumları ve semptomları yönetme konusunda
özgüven oluşturmalarına yardımcı olur.[7]
● Diyalektik Davranış Terapisi (DDT): Bilişsel davranış terapisine benzer şekilde,
DDT de kişinin davranışını değiştirmeye odaklanır. Ruh hali, duygu ve ilişkileri
düzenlemeye yardımcı olmakla birlikte, bunlarla ilgili ortaya çıkan sorunlara başa
çıkma becerilerinin ve bakış açısının geliştirilmesine odaklanır.[1]
● EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Özellikle
travma sonrası stres bozukluğu ve fobilerde etkili olan bir yöntemdir. Kişilerin
travmatik anılarını yeni bir gözle ele almasına ve bu anıların duygu durumları
üzerindeki baskısını azaltmasına yardımcı olmak amaçlanmaktadır.[2]
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisi, anksiyete semptomlarını yönetmede önemli bir rol oynayabilir ve
genellikle psikoterapi ile birlikte kullanılır.
● Antidepresanlar: Çeşitli antidepresan ilaçlar, anksiyete semptomlarının
giderilmesi için kullanılmaktadır.[1, 2, 7, 8]
● Anksiyete Karşıtı İlaçlar ve Beta Blokerlar: Anksiyete karşıtı ilaçlar (buspiron
gibi) ve kalp ritmini düzenlemek için beta blokerlar da kullanılabilir.[2, 7]
Benzodiazepinler gibi sedatier ise sınırlı durumlarda, kısa süreli rahatlama
sağlamak amacıyla reçete edilebilir ancak uzun süreli kullanımları önerilmez.[7]
Tüm ilaç tedavileri bir psikiyatri uzmanının gözetiminde yapılmalı ve olası faydaları,
riskleri ve yan etkileri doktorla detaylı bir şekilde tartışılmalıdır.[7]
Sağlıklı Yaşam Tarzı Önerileri
Tedaviye ek olarak, sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları anksiyete yönetiminde önemli bir
destekleyici rol oynar ve semptomların etkisini azaltmaya yardımcı olabilir.
● Düzenli Egzersiz: Fiziksel aktiviteler, vücua sakinleştirici etkisi olan kimyasalların
salınımını sağlar.[1] Koşu, yürüyüş, yüzme, yoga gibi aktiviteler rahatlamaya
yardımcı olabilir ve kaygıyı azaltmada faydalıdır.[1, 2, 6, 7] Günde sadece 10
dakikalık kısa bir yürüyüş bile ruh halini olumlu etkileyebilir.[2]
● Sağlıklı Beslenme ve Yeterli Uyku: Düzenli ve sağlıklı beslenmek, enerji
seviyelerini stabil tutar.[1, 2, 6] Yeterli ve kaliteli uyku almak da anksiyete
semptomlarını haetmede kritik öneme sahiptir.[1, 2, 3, 6, 7, 8, 9]
● Tetikleyicilerden Kaçınma: Stres, alkol, sigara ve aşırı kafein tüketimi gibi
anksiyeteyi tetikleyebilecek faktörlerden uzak durmak önemlidir.[1, 2, 6, 7] Özellikle
akşam saatlerinden sonra kafein tüketimini azaltmak, uyku düzenini korumaya
yardımcı olabilir.[2]
● Sosyal Destek ve Stres Yönetimi: Duyguları bir arkadaş, aile üyesi veya sağlık
profesyoneliyle paylaşmak, kaygıyı azaltmada etkili olabilir.[2, 6, 7] Sosyal etkileşim
ve destekleyici ilişkiler, endişeleri haetebilir.[7] Destek gruplarına katılmak da
faydalı bir yol olabilir.[2, 6] Günlük hayaaki stresi kontrol altına almak, anksiyete
dışında pek çok başka hastalığın gelişmesini de önleyebilir.[2]
Etkili tedavi genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisinin birleşimiyle, bireyin özel
ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmiş bir yaklaşımla sağlanır.[1, 7] Yaşam tarzı değişiklikleri
sadece tamamlayıcı değil, aynı zamanda klinik tedavilerin etkinliğini artıran ve
dirençliliği artıran temel unsurlardır. Bu bütünleşik yaklaşım, sadece semptomları
bastırmak yerine, hem mevcut belirtileri hem de ala yatan kırılganlıkları ele alarak
sürdürülebilir bir iyilik halini teşvik eder. Erken müdahale, anksiyetenin zamanla
kötüleşebileceği ve tedavi edilmesinin zorlaşabileceği göz önüne alındığında kritik
öneme sahiptir.[7, 8] Bu durum, tedavi edilmeyen anksiyetenin ilerleyici doğasını ve
sonraki aşamalarda tedavinin artan zorluğunu vurgular.
8. Ne Zaman Profesyonel Yardım Almalı?
Anksiyete, normal bir duygu olsa da, belirli durumlarda profesyonel yardım almak
hayati önem taşır. Belirtiler günlük yaşamı olumsuz etkilemeye başladığında veya
şiddetlendiğinde bir uzmana başvurmak gereklidir.
● Belirtilerin Günlük Yaşamı Etkilemesi: Kaygı ve endişenin iş, ilişkiler veya diğer
günlük aktivitelerle ciddi şekilde etkileşime girdiğini hissedildiğinde [2, 6, 7, 8, 9, 10,
11], profesyonel destek arayışı kaçınılmazdır. Kaygı kontrol edilemez hale
geldiğinde ve zamanla kötüleşme eğilimi gösterdiğinde.[2, 7, 8]
● Diğer Ruhsal Sağlık Sorunları veya İntihar Düşünceleri: Anksiyete ile birlikte
depresyon, alkol veya uyuşturucu kullanımı gibi başka ruhsal sağlık sorunları
yaşanıyorsa [7, 8] bir uzmana başvurmak önemlidir. Özellikle intihar düşünceleri
veya davranışları söz konusuysa, derhal acil tıbbi yardım almak gereklidir.[7, 8]
● Şiddetli veya Açıklanamayan Fiziksel Belirtiler: Göğüs ağrısı, nefes darlığı, hızlı
kalp atışı, baş dönmesi, bayılma veya halsizlik gibi ziksel belirtiler anksiyeteden
kaynaklanabileceği gibi, ciddi bir sağlık sorununa da işaret edebilir.[3] Bu tür
belirtiler yaşandığında, ala yatan tıbbi bir nedenin olup olmadığını anlamak için
bir doktora görünmek büyük önem taşır.[7]
Anksiyete, diğer birçok ruhsal sağlık durumu gibi, erken müdahale edildiğinde tedavisi
daha kolay olabilir.[7, 8] Tedavinin gecikmesi durumunda semptomlar kötüleşebilir ve
tedavi süreci daha zorlu hale gelebilir. Bu durum, anksiyete bozuklukları için küresel
çapta gözlemlenen "tedavi boşluğunu" [9, 11] ve farkındalık eksikliği, yatırım
yetersizliği, eğitimli sağlık personeli eksikliği ve sosyal damgalanma gibi engelleri daha
da önemli hale getirmektedir. Erken müdahale, hem bireylerin yaşam kalitesini artırır
hem de sağlık sistemleri üzerindeki yükü azaltır.
Sonuç
Anksiyete atakları, yoğun ve rahatsız edici semptomlarla kendini gösteren, ancak
anlaşılabilir ve yönetilebilir bir durumdur. Bu blog yazısında detaylandırıldığı üzere,
anksiyete atakları ile panik ataklar arasında klinik farklılıklar bulunmakta olup, her iki
durumun da kendine özgü tetikleyicileri, süreleri ve belirti yoğunlukları vardır. Fiziksel,
duygusal ve bilişsel birçok belirtiyle ortaya çıkabilen bu durumlar, genetik yatkınlık,
travmatik yaşam olayları, stres, tıbbi durumlar ve madde kullanımı gibi çeşitli faktörlerin
karmaşık etkileşimi sonucu gelişebilir.
Anksiyete bozukluklarının yaygınlığı, küresel çapta milyonlarca insanı etkilemesi ve
özellikle kadınlarda daha sık görülmesi, bu konudaki farkındalığın ve erişilebilir tedavi
seçeneklerinin artırılmasının ne kadar kritik olduğunu göstermektedir. Atak anında
uygulanabilecek acil başa çıkma stratejileri, bireylerin o anki sıkıntıyı yönetmelerine
yardımcı olabilirken, psikoterapi (özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi), ilaç tedavisi ve
sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri gibi uzun vadeli yaklaşımlar, semptomların kalıcı olarak
haetilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması için esastır.
Unutulmamalıdır ki anksiyete atakları yönetilebilir bir durumdur ve yardım almak bir
zayıık değil, güçlü bir adımdır. Belirtiler günlük yaşamı etkilemeye başladığında, diğer
ruhsal sağlık sorunlarıyla birlikte görüldüğünde veya ziksel semptomlar endişe verici
hale geldiğinde profesyonel destek almak büyük önem taşır. Erken müdahale, iyileşme
sürecini hızlandırır ve bireyin daha sağlıklı, dengeli bir yaşam sürmesine olanak tanır.
Klinik Psikolog Zühre Yüksel
Referanslar
1. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete Belirtileri,
Nedenleri ve Tedavisi. URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
2. [2] - Medicana.com.tr. Anksiyete Ne Demek, Nasıl Anlaşılır? Anksiyete Belirtileri ve
Tedavisi. URL:
hps://www.medicana.com.tr/anksiyete-ne-demek-nasil-anlasilir-anksiyete-belirti
leri-ve-tedavisi/blog/22153
3. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete Nedir?
Anksiyete Belirtileri Nelerdir? (Anksiyete Atağı Panik Atak Farkı). URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
4. [5] - Ekoltipmerkezi.com. Anksiyete ve Panik Atak Arasındaki Farklar. URL:
hps://www.ekoltipmerkezi.com/anksiyete-ve-panik-atak-arasindaki-farklar
5. [12] - Dergipark.org.tr. Anksiyete Bozukluklarında Cinsiyete Göre Semptom
Farklılıkları. URL: hps://dergipark.org.tr/tr/download/article-le/25299
6. [13] - Jag.journalagent.com. Anksiyete Tanı Ölçeği Cevaplayan Kadınlarda
Anksiyete Şüphesi. URL:
hps://jag.journalagent.com/tjod/pdfs/TJOD_2_2_92_97.pdf
7. [7] - Mayoclinic.org. Anxiety Symptoms, Causes. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-2
0350961
8. [8] - Mayoclinic.org. Generalized Anxiety Disorder Symptoms, Causes. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/generalized-anxiety-disorder/sy
mptoms-causes/syc-20360803
9. [4] - Dictionary.apa.org. Panic Aack. URL: hps://dictionary.apa.org/panic-aack
10. [3] - Webmd.com. What Does an Anxiety Aack Feel Like? URL:
hps://www.webmd.com/anxiety-panic/anxiety-aack-symptoms
11. [6] - NHS.uk. Anxiety, Fear, Panic. URL:
hps://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/feelings-and-s
ymptoms/anxiety-fear-panic/
12. [10] - NIMH.nih.gov. Panic Disorder: The Symptoms. URL:
hps://www.nimh.nih.gov/news/media/2022/panic-disorder-the-symptoms
13. [9] - WHO.int. Anxiety Disorders Fact Sheet. URL:
hps://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/anxiety-disorders
14. [11] - Knowledge-action-portal.com. Anxiety Disorders. URL:
hps://knowledge-action-portal.com/en/content/anxiety-disorders
15. [2] - Medicana.com.tr. Anksiyete (kaygı bozukluğu) nedir? Temel özellikleri
nelerdir? URL:
hps://www.medicana.com.tr/anksiyete-ne-demek-nasil-anlasilir-anksiyete-belirti
leri-ve-tedavisi/blog/22153
16. [7] - Mayoclinic.org. Anxiety disorders denition and characteristics. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-2
0350961
17. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete atağının
yaygın ziksel, duygusal ve bilişsel belirtileri nelerdir? URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
18. [2] - Medicana.com.tr. Anksiyete belirtileri nelerdir? Fiziksel, duygusal ve bilişsel
semptomlar. URL:
hps://www.medicana.com.tr/anksiyete-ne-demek-nasil-anlasilir-anksiyete-belirti
leri-ve-tedavisi/blog/22153
19. [7] - Mayoclinic.org. Common anxiety signs and symptoms including physical,
emotional, and cognitive aspects. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-2
0350961
20. [6] - NHS.uk. Anxiety, fear or panic symptoms. URL:
hps://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/feelings-and-s
ymptoms/anxiety-fear-panic/
21. [10] - NIMH.nih.gov. Panic Disorder: The Symptoms - NIMH. URL:
hps://www.nimh.nih.gov/news/media/2022/panic-disorder-the-symptoms
22. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete ataklarını
tetikleyebilecek olası nedenler ve risk faktörleri nelerdir? URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
23. [2] - Medicana.com.tr. Anksiyete neden olur? Risk faktörleri nelerdir? URL:
hps://www.medicana.com.tr/anksiyete-ne-demek-nasil-anlasilir-anksiyete-belirti
leri-ve-tedavisi/blog/22153
24. [7] - Mayoclinic.org. Causes and risk factors of anxiety disorders. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-2
0350961
25. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete atakları
sırasında uygulanabilecek acil başa çıkma stratejileri ve uzun vadeli tedavi
seçenekleri nelerdir? URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
26. [2] - Medicana.com.tr. Anksiyete bozukluklarına yönelik tedavi seçenekleri ve
sağlıklı yaşam tarzı önerileri. URL:
hps://www.medicana.com.tr/anksiyete-ne-demek-nasil-anlasilir-anksiyete-belirti
leri-ve-tedavisi/blog/22153
27. [7] - Mayoclinic.org. Anxiety disorders treatment and prevention. URL:
hps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-2
0350961
28. [6] - NHS.uk. Get help with anxiety, fear or panic - NHS coping strategies. URL:
hps://www.nhs.uk/mental-health/feelings-symptoms-behaviours/feelings-and-s
ymptoms/anxiety-fear-panic/
29. [1] - hps://www.google.com/search?q=Memorial.com.tr. Anksiyete ve panik atak
arasındaki farklar nelerdir? URL:
hps://www.memorial.com.tr/hastaliklar/anksiyete-nedir-anksiyete-belirtileri-neler
dir
30. [4] - Dictionary.apa.org. Panic aack denition APA Dictionary of Psychology.
URL: hps://dictionary.apa.org/panic-aack
31. [3] - Webmd.com. Symptoms of Panic & Anxiety Aacks - WebMD dierences.
URL: hps://www.webmd.com/anxiety-panic/anxiety-aack-symptoms
32. [9] - WHO.int. Anxiety disorders prevalence statistics WHO. URL:
hps://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/anxiety-disorders
